“Het Schandelah-Wohld-concentratiekamp 1944-1945 – een subkamp van het concentratiekamp Neuengamme” – Uitgegeven door Diethelm Krause-Hotopp.
Schandelah-Wohld was een buitenkamp van het concentratiekamp Neuengamme en bestond van mei 1944 tot april 1945. Verschillende Belgen kwamen in dit satellietkamp terecht.
Recent verscheen een boek (enkel in het Duits) dat voor het eerst de geschiedenis van deze historische locatie samenbrengt.
Het boek beschrijft de bouw en het einde van het kamp, documenteert de lange en moeilijke weg naar de oprichting van een gedenkteken in 1985 en werpt licht op het belang van de overlevenden van het kamp en hun rol die ze speelden als getuigen voor de hedendaagse generaties.
Het boek geeft dus een klare kijk op de geschiedenis van het onmenselijke naziconcentratiekampsysteem en tegelijkertijd op de herinneringscultuur na 1945 – tot aan het onderzoek van deze historische plek door studenten van vandaag.
Met een voorwoord van:
Lucette Malbecq, weduwe van erevoorzitter Victor Malbecq (+) van de Belgische Vriendenkring Neuengamme
Mark van den Driessche, voorzitter Belgische Vriendenkring Neuengamme
Rudi Beken, bestuurlid van onze vriendenkring en burgemeester van Tielt Winge.
Ondanks de annuleringen van alle grote plechtigheden, pikte de Duitse media deze stille of virtuele herdenkingen toch op en gaf er zowel in geschreven pers als op televisie de nodige zichtbaarheid aan.
Je vindt diverse artikels en nieuwsreportages op volgende links van de Duitse media.
Tagesschau (75. Jahrestag Untergang der Cap Arcona) ZDF (75 Jahre Kriegsende) NDR (Gedenken nicht nur virtuell) NDR (Briten stoßen 1945 auf leeres Lager) Hamburg Journal (Tschentscher und Veit bei Neuengamme Gedenken) Die Welt (Gedenken an Jahrestag der Befreiung) Bergedorfer Zeitung (Stilles Gedenken) taz (Schuld ohne Sühne) taz (Tod auf der Ostsee) Deutschlandfunk (Tragödie der Cap Arcona)
Vandaag, op 3 mei 2020 kunnen, vanwege het coronavirus, de grote herdenkingen ter gelegenheid van de 75ste verjaardag van de bevrijding van het concentratiekamp Neuengamme niet doorgaan. De Gedenkstätte KZ Neuengamme koos er toch voor een virtuele herdenking te lanceren op volgende website: http://www.kz-gedenkstaette-neuengamme.de/75befreiung
Videoboodschap voorzitter Mark Van den Driessche
Vandaag om 10u werd de Belgische Vriendenkring Neuengamme met tal van andere internationale vriendenkringen van voormalige gevangenen van het concentratiekamp Neuengamme verwacht op de grote herdenking van 75 jaar “ramp in de Lubeckertbocht” waarbij bijna 7.000 gevangenen van het concentratiekamp Neuengamme, op een zucht van de bevrijding, stierven. Ook een aantal overlevenden zouden aanwezig geweest zijn.
Wij zijn gedwongen deze herdenking ieder afzonderlijk te doen vanuit ons huis. Symbolisch leggen wij toch de herdenkingskrans van de Belgische Vriendenkring Neuengamme neer aan het monument in Neustadt in Holstein.
Krans Belgische Vriendekring Neuengamme aan Cap Arconamonument Neustadt in Holstein 2019
In ons hart zijn we vandaag toch ter plaatse en herdenken we de vele doden alsook diegenen die de ramp overleefden en bevrijd werden door de Britse troepen.
Neustadt in Holstein lanceerde een website om op deze belangrijke dag toch virtueel deze herdenking de nodige aandacht te geven. http://gedenkencaparcona.kjn-neustadt.de/
Om 16u30 werd de Belgische Vriendenkring Neuengamme, samen met tal van andere internationale vriendenkringen van voormalige gevangenen en hun nabestaanden alsook zo’n 2.000 genodigden, verwacht op een grootse internationale herdenking voor 75 jaar bevrijding van het concentratiekamp Neuengamme en alle buitenkampen in het hoofdkamp Neuengamme zelf. Ook een 40-tal overlevenden uit verschillende landen zouden aanwezig geweest zijn.
3 mei 2020 – Kleine ingetogen ceremonie deze ochtend aan het centraal monument in Neuengamme – foto Christine Eckel
Er werden toch in beperkte kring bloemen gelegd deze ochtend. Onze Duitse vrienden hebben vandaag een krans neergelegd aan het monument in naam van de Belgische Vriendenkring Neuengamme.
De krans die deze ochtend neergelegd werd voor de Belgische Vrienxenkring Neuengamme – 3 mei 2020 – Foto Christine Eckel
Wij zijn hen hier zeer dankbaar voor. In ons hart zijn we vandaag toch ter plaatse en herdenken allen die geleden hebben in dit verschrikkelijke concentratiekamp, de vele doden alsook diegenen die levend, maar getekend, terugkeerden. Van de vermoedelijk 3.650 Belgen die in Neuengamme zaten zijn er zo’n 2.000 die nooit levend terugkeerden naar België. We herdenken hen.
Vandaag, 75 jaar geleden verlieten de laatste gevangen het ondertussen volledig opgeruimde hoofdkamp te Neuengamme. In de avond van 2 mei ontdekte een verkenningsploeg van de Britse geallieerden het verlaten kamp. De dag nadien op 3 mei namen de Britten het “lege” concentratiekamp in. De gevangenen zelf bevonden zich nog in de drijvende concentratiekampen op de Baltische zee.
Het hoofdkamp Neuengamme – (Archiv Gedenkstätte KZ Neuengamme)
Morgen 75 jaar geleden, op 3 mei 1945 werden tijdens een Britse luchtaanval die bedoeld was om een deel van de Duitse troepen te verhinderen over zee te vluchten langs de Baltische Zee, de voor Neustadt liggende schepen “Cap Arcona” en “Thielbek” gebombardeerd en vatten vuur.
De brandende Cap Arcona (IWM CR 227)
Bijna 7.000 gevangenen verbrandden, verdronken of werden bij reddingspogingen neergeschoten. Slechts een 500-tal opvarenden, 450 van de Cap Arcona en 50 van de Thielbek, overleefden deze ramp. Het derde schip de “Athen”, met nog zo’n 2.000 gevangenen aan boord lag op het moment van de aanval aan wal in Neustadt en werd even later door de Britten bevrijd. Een bevrijding die een wrange nasmaak had.
De brandende schepen van aan de kust gezien op 3 mei 1945 – (Stadsarchiv Neustadt in Holstein)
Vanaf 19 april 1945 werd het hoofdkamp Neuengamme nabij Hamburg ook ontruimd. De concentratiekampen hadden immers van Heinrich Himmler het bevel gekregen ervoor te zorgen dat er geen gevangenen levend in de handen van de geallieerden vielen. Zo’n 10.000 overblijvende gevangenen werden per goederenwagon naar Lubeck gebracht waar ze iets later ingescheept werden en naar één van de schepen gebracht voor de kust van Neustadt in Holstein.
Plan locatie boten Archiv Neuengamme -Grafik Teßmer-Hokema; nach einem Faltblatt des Förderkreises Cap Arcona Gedenken
Hier lagen drie drijvende concentratiekampen met zo’n 10.000 gevangenen aan boord. Eén van die schepen was het luxeschip de Cap Arcona. In de ruimen leden ze honger, dorst, werden ziek en velen stierven.
Volgende week, op 8 mei 2020, wordt de 75ste verjaardag van V-day gevierd, het einde van de Tweede Wereldoorlog in Europa. België was toen al enkele maanden bevrijd, maar in het concentratiekamp Neuengamme en de ongeveer 85 buitenkampen lieten vele Belgen het leven in de maanden die vooraf gingen aan 8 mei 1945. Ze werden opgehangen, doodgeslagen en nd door de uiterst slechte arbeidsomstandigheden en onmenselijke behandelingen.
Diegenen die het tot eind maart 1945 overleefden, hadden nog een zware aprilmaand voor de boeg. Door de oprukkende geallieerde legers werden vanaf eind maart 1945 alle buitenkampen van Neuengamme ontruimd. Zieken en zwakkeren werden naar één van de drie “sterfkampen” gebracht zoals Sandbostel, Bergen-Belsen of Wöbbelin. De anderen werden op “dodenmarsen” gestuurd naar het hoofdkamp Neuengamme nabij Hamburg.
De eerste ontruimingen van buitenkampen van Neuengamme tussen 23 maart en 5 april 1945. Bron: Offenes Archiv Neuengamme
Mensen uit de hele wereld reageerden op de oproep om een poster te ontwerpen voor hun familieleden die in het concentratiekamp Neuengamme gevangen zaten. De affiche-ontwerpen worden overgebracht op drukplaten, die permanent en openbaar worden tentoongesteld op het terrein van de Gedenkstätte KZ Neuengamme. Zo kunnen de affiches steeds opnieuw worden gedrukt en kunnen ze naar alle uithoeken van de wereld worden verspreid.
We krijgen veel enthousiaste reacties, om maar een voorbeeld te noemen: “Dit project is origineel en nieuw, een manier om op vandaag de herinneringen levendig te maken… prachtig. Het heeft ons een gevoel van vreugde om te denken dat onze neefjes op een dag naar Neuengamme kunnen komen en een spoor van mijn vader kunnen vinden… en van ons.”
Helaas is de startfinanciering van het project niet voldoende voor de financiering van de drukplaten voor alle ingezonden affiches. Wij kunnen de productie van alle drukplaten voor ingezonden affiches garanderen tot 23 maart 2020. We zijn nu op zoek naar financiering om verdere drukplaten te realiseren via sponsoring en donateurs. Dit kan enige tijd duren. We vragen daarom uw geduld. De productie van een drukplaat kost ongeveer 100 euro. Wilt u de kosten voor de drukplaat van uw affiche zelf dragen of wilt u het project steunen met een donatie, laat het ons dan weten. Een donatie is echter geen vereiste voor deelname aan de gedenkplaats “Ort der Verbundenheit”..
Blijf a.u.b. uw afficheontwerpen doorsturen naar ons. Elke poster zal uiteindelijk worden toegevoegd aan het Ort der Verbundenheit!
Aandacht: vanaf 14 maart 2020 zijn de herdenkingsplaatsen van het concentratiekamp Neuengamme, Bullenhuser Damm, Fuhlsbüttel, Poppenbuttel en het infopaviljoen van denk.mal Hannoverscher gesloten voor het publiek op beslissing van de autoriteiten. Dit om de verspreiding van het coronavirus tegen te gaan. Geen enkele activiteit vind er nog plaats tot nader order.
De Gedenkstätte KZ Neuengamme moet helaas de herdenkingen van de 75ste verjaardag van de bevrijding van de concentratiekampen in mei 2020 annuleren. De reden hiervoor is het nemen van voorzorgsmaatregelen tegen de verspreiding van het coronavirus.
Daarom is ook de officiële opening van het “Ort der Verbundenheit“ uitgesteld, waarschijnlijk tot half november 2020. Wij zullen u tijdig informeren wanneer de nieuwe datum bekend is.
We hebben al posters ontvangen uit vele Europese landen en zelfs uit Zuid-Afrika.
We zijn blij met iedereen die bijdraagt aan de het Ort der Verbundenheit!
Het heeft even geduurd om een concreet project uit te werken en om de financiering rond te krijgen. Nu is het zover!
Op het terrein van de Gedenkstätte KZ Neuengamme wordt nu een herdenkingsplaats met de naam “Ort der Verbundenheit” (plaats van solidariteit, verbondenheid) gecreëerd. Het wordt een groeiende en actieve herdenkingsplaats voor familieleden van mensen die in het concentratiekamp Neuengamme gevangen zaten – ongeacht of ze hun gevangenschap overleefden of hun leven verloren in het concentratiekamp.
U kunt uw vervolgde familielid in “Ort der Verbundenheit” op een zeer persoonlijke manier en in uw eigen landstaal herdenken door een individuele affiche te ontwerpen. Gedetailleerde instructies hiervoor vindt u in hier: Instructies Ort der Verbundenheit – NED
Voorbeeld affiche
Wat gebeurt er met mijn affiche?
De ingezonden affiches worden verzameld en met behulp van een laser op drukplaten aangebracht. Alle drukplaten zullen worden gepresenteerd op een buitenlocatie van de Gedenkstätte KZ Neuengamme ter hoogte van het “Plattenhaus” in de buurt van de steenfabriek.
De namen van de voormalige gevangenen op de drukplaten zullen dus ten allen tijde zichtbaar zijn voor de bezoekers van de Gedenkstätte. De affiches worden gereproduceerd en gedupliceerd in de drukkerij in het “Plattenhaus” zelf. De resulterende kunstreproducties worden ter plaatse op de affichewanden gepresenteerd. Ze kunnen ook buiten de Gedenkstätte worden meegenomen en verspreid. Zo worden de verhalen en herinneringen van de mensen die in het concentratiekamp Neuengamme gevangen zaten steeds weer zichtbaar gemaakt en vormen ze een blijvende herinnering.
Vanaf wanneer zijn de posters publiekelijk zichtbaar?
Op 2 mei 2020, ter gelegenheid van de 75ste verjaardag van de bevrijding van de concentratiekampen, zal de site ingehuldigd worden. Stuur ons uw afficheontwerp voor 23 maart 2020, dan zal uw affiche zichtbaar zijn bij de inhuldiging.
Maar ook daarna kunt u steeds uw affiche indienen. Minstens één keer per jaar worden nieuwe drukplaten geproduceerd uit de aangeleverde ontwerpen. Hiervan worden meerdere malen per jaar posters gedrukt in workshops en op de affichewanden opgehangen. Deze geproduceerde kunstdrukken kunnen natuurlijk ook mee naar huis worden genomen.
Elk jaar zal de “Ort der Verbundenheit” in het kader van de herdenkingen verder groeien. De verhalen van de families worden zo bewaard voor het nageslacht als een drukplaat op de herdenkingsplaats en kunnen in de toekomst als kunstdrukken verspreid worden in de wereld.
3D Model locatie “Ort Der Verbundenheit”
Wereldwijd en ook thuis
Via een digitaal archief zijn de kunstprints ook permanent en wereldwijd te bekijken. Daar zullen de reeds in de drukkerij geproduceerde en gescande affiches ook te downloaden zijn. Dit betekent dat het mogelijk is om thuis op elk gewenst moment een digitale afdruk van de poster te maken.
Wie heeft het project ontwikkeld?
De werkgroep “Ort der Verbundenheit” is een initiatief van familieleden van voormalige gevangenen van het concentratiekamp Neuengamme. Leden van de Freundeskreis der KZ-Gedenkstätte Neuengamme e.V., de Arbeitsgemeinschaft Neuengamme e.V. en de Amicale Internationale de Neuengamme (AIN) versterken de vrijwilligersgroep.
Het ontwerp en de vormgeving van de herdenkingsplaats is afkomstig van de Studio Experimental Design van de Universiteit voor Schone Kunsten in Hamburg. De studenten van deze universiteit hebben het ontwerp van “Ort der Verbundenheit” in een intensief samenwerkingsproces met de werkgroep ontwikkeld.
Kost de deelname iets?
De deelname is momenteel gratis, aangezien het ministerie van Cultuur en Media van Hamburg en de Gedenkstätte KZ Neuengamme het project ondersteunen met een opstartfinanciering.
In de toekomst zullen we misschien een bijdrage moeten vragen voor de kosten van de productie van de drukplaten. Mocht dit zich voordoen, dan informeren wij u tijdig. Voor familieleden die het financieel moeilijker hebben moet de bijdrage echter in ieder geval gratis blijven. Daarom kijken we nu al uit naar donaties ter ondersteuning van het project welke kunnen op:
Als ook u uw vervolgde familielid op de plaats van zijn lijden bij naam wenst te eren en uw persoonlijke herinnering een plaats wilt geven, nodigen wij u van harte uit om een affiche-ontwerp te maken. We kijken uit naar uw inschrijving! Alle praktische info vindt u hier: Instructies Ort der Verbundenheit – NED
Wij verheugen ons erop u op 2 mei 2020 om 15.00 uur in het Neuengamme Concentratiekamp in de buurt van het Plattenhaus/de steenfabriek te verwelkomen voor de feestelijke opening van het “Ort der Verbundenheit” . Op deze feestelijke dag kan u vanaf 13:30 uur alvast de drukkerij bezoeken.
